กลุ่มโรคสำคัญ > กลุ่มโรคจิตเวชเด็กและอื่น ๆ

สาเหตุหลักที่ทำให้เด็กไม่ยอมไปโรงเรียนมักเกิดจากปัจจัยต่าง เช่น ปัจจัยที่เกี่ยวข้องกับตัวเด็กเอง ครอบครัว โรงเรียน และสิ่งแวดล้อมในชุมชนที่อยู่อาศัย โดยมากพบว่าเด็กที่มีภาวะไม่ยอมไปโรงเรียนมีสาเหตุหลัก 4 ประการ ได้แก่

1. 
   การหลีกหนีจากเหตุการณ์หรือสิ่งแวดล้อมในโรงเรียนที่ทำให้เกิดความเครียด


2. 
   การหลีกหนีจากสถานการณ์สังคมบางอย่างที่ทำให้ไม่สบายใจ


3. 
   การกระทำเพื่อเรียกร้องความสนใจจากคนรอบข้าง


4. 
   การเรียกร้องความสนใจเพื่อต่อรองให้ได้รับสิ่งของบางอย่างที่เด็กต้องการ

โดยช่วงเริ่มต้นก่อนที่เด็กจะมีพฤติกรรมที่อยู่ในกลุ่มของการไม่ยอมไปโรงเรียนอาจเกิดขึ้นทันทีหรือค่อยเป็นค่อยไป ในกรณีที่เริ่มมีอาการกะทันหัน การปฏิเสธมักเกิดขึ้นหลังจากช่วงที่โรงเรียนมีวันหยุดยาวต่อเนื่อง เช่น ช่วงปิดเทอม วันหยุดเรียนตามโอกาสหรือวันสำคัญต่าง ๆ หรือหลังจากการเจ็บป่วยช่วงสั้น ๆ นอกจากนี้ยังสามารถเกิดขึ้นได้หลังจากเหตุการณ์เครียด เช่น การย้ายบ้านใหม่ หรือการตายของสัตว์เลี้ยง การจากไปของสมาชิกในครอบครัวหรือญาติ เป็นต้น

แม้ว่า “ภาวะไม่ยอมไปโรงเรียน” ไม่ได้เป็นโรคที่อยู่ในระบบการวินิจฉัยโรคทางจิตเวชใน “the Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-V) แต่ก็นับเป็นภาวะทางสุขภาพจิตที่ควรได้รับการประเมินเพื่อการดูแลเร่งด่วน เนื่องจากภาวะดังกล่าวมีผลกระทบกับเหตุการณ์ที่สำคัญในชีวิตประจำวันของเด็กในวัยเรียน นั่นคือ การไปโรงเรียน สำหรับองค์ประกอบหลักที่ใช้พิจารณาประกอบการวินิจฉัยภาวะไม่ยอมไปโรงเรียนมี 2 ประการสำคัญ ได้แก่ องค์ประกอบด้านอารมณ์ และด้านพฤติกรรมการแสดงออก

1. 
   องค์ประกอบด้านอารมณ์ เป็นอารมณ์ทางลบที่เด็กแสดงออกถึงความไม่สบายใจ หรือดูไม่มีความสุขเฉพาะช่วงก่อนไปโรงเรียน หรือช่วงที่ไปโรงเรียน โดยจะแสดงออกมากขึ้นเรื่อย ๆ และชัดเจนมากขึ้นในตอนเช้าที่เด็กต้องไปโรงเรียน โดยทั่วไปการแสดงออกจะปรากฏออกมาในรูปแบบอาการไม่สบายทางร่างกาย และอาการดังกล่าวจะลดลง หรือหายไปหลังจากที่เด็กได้อยู่ห่างจากโรงเรียน หรือรู้ว่าตนไม่ต้องไปโรงเรียน


2. 
   องค์ประกอบด้านพฤติกรรม เด็กที่อยู่ในภาวะไม่ยอมไปโรงเรียนมักแสดงพฤติกรรมแตกต่างกันออกไป พบได้ตั้งแต่มีความลังเล หรือดูกังวล ไปจนถึงบอกปฏิเสธอย่างชัดเจนเมื่อต้องไปโรงเรียน สำหรับพฤติกรรมที่พยายามจะหลีกเลี่ยงจากการอยู่ในโรงเรียนมักพบตั้งแต่การเข้าเรียนสาย พยายามหนีออกจากโรงเรียน หรือหนีคาบเรียนเป็นบางคาบ หรือหลบอยู่สถานที่อื่นภายในโรงเรียนโดยไม่ได้เข้าไปในห้องเรียนทั้งวัน

การประเมินเพื่อวินิจฉัยภาวะไม่ยอมไปโรงเรียนมีความจำเป็นต้องใช้ข้อมูลจากหลายส่วนประกอบกัน การหาข้อมูลควรทำอย่างเป็นระบบเพื่อให้สามารถนำมาวิเคราะห์ผลการประเมินไปสู่การวางแผนช่วยเหลือเด็กได้อย่างมีประสิทธิภาพ ดังนั้นเครื่องมือที่ใช้ในการประเมินเพื่อวินิจฉัยเกี่ยวกับพฤติกรรมไม่ยอมไปโรงเรียนควรมีความหลากหลายเพื่อให้ข้อมูลครบถ้วน เช่น การสัมภาษณ์เชิงคลินิก/การสอบถามจากเด็ก การให้เด็กสังเกตตนเอง การสัมภาษณ์ผู้ปกครองและครู การทบทวนบันทึกการเข้าชั้นเรียน เป็นต้น

วัตถุประสงค์ที่มีความจำเป็นต้องประเมินภาวะดังกล่าวนี้เนื่องจาก

1. 
   ยืนยันว่าพฤติกรรมที่เด็กแสดงออกที่เกี่ยวข้องกับการไปโรงเรียนอยู่ในกลุ่มของภาวะไม่ยอมไปโรงเรียน


2. 
   ประเมินความรุนแรงของการขาดเรียนจากการไม่ยอมไปโรงเรียน


3. 
   แยกประเภทของการแสดงออกว่าอยู่ในองค์ประกอบด้านใดระหว่างด้านอารมณ์ หรือพฤติกรรม


4. 
   รวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับเด็ก ครอบครัว โรงเรียน และชุมชนที่อาจมีส่วนทำให้เกิดพฤติกรรม


5. 
   นำข้อมูลที่ได้มาตั้งสมมติฐานการทำงานเพื่อวางแผนการดูแลและบำบัดที่เหมาะสมกับเด็ก

สำหรับประเด็นที่ใช้พิจารณาประกอบการวินิจฉัยมีดังนี้

1. 
   จำนวนวันที่เด็กไม่มาเรียน มาสาย หรือออกจากโรงเรียนเร็ว


2. 
   ข้อมูลจากการสังเกต หรือรายงานของผู้ปกครองที่เกี่ยวกับการไม่ยอมไปโรงเรียนของเด็ก


3. 
   ข้อมูลจากการสอบถามหรือสัมภาษณ์เด็กที่เกี่ยวข้องกับการไม่ยอมไปโรงเรียน

เป้าหมายหลักของการรักษาภาวะไม่ยอมไปโรงเรียน คือ ให้เด็กเข้าเรียนในโรงเรียนอย่างสม่ำเสมอและอย่างสมัครใจโดยมีความทุกข์ทางอารมณ์น้อยลง หรือน้อยที่สุด เน้นความสำคัญของการช่วยเหลือเด็กในการจัดการปัญหาทางสังคม อารมณ์ และพฤติกรรมที่เป็นผลมาจากการไม่เข้าเรียนในโรงเรียนเป็นเวลานาน  การรักษาภาวะไม่ยอมไปโรงเรียนนี้ขึ้นอยู่กับสาเหตุหลักของพฤติกรรมและปัจจัยส่วนบุคคล ครอบครัว และโรงเรียนที่มีผลกระทบต่อเด็ก การวิเคราะห์พฤติกรรมของเด็กมักเกี่ยวข้องกับมุมมองของผู้ปกครอง/ครอบครัว โรงเรียน และตัวเด็กเอง

เทคนิคการบำบัดภาวะไม่ยอมไปโรงเรียนของเด็ก เช่น การบำบัดด้วยการให้คำแนะนำ ให้ความรู้ และให้คำปรึกษาเบื้องต้น การบำบัดด้วยยา การบำบัดด้วยรูปแบบที่อาศัยความร่วมมือกันระหว่างครูและผู้ปกครอง และการบำบัดทางความคิดและพฤติกรรม ซึ่งในบรรดาเทคนิคต่าง ๆ ที่กล่าวมา การบำบัดทางความคิดและพฤติกรรมเป็นเทคนิคที่นิยมใช้ในการบำบัดเด็กที่มีภาวะความกลัว ความวิตกกังวล และภาวะซึมเศร้าที่เกี่ยวข้องกับการไปโรงเรียน การใช้เทคนิคดังกล่าวนี้ ผู้บำบัดต้องช่วยเหลือและบำบัดเด็กร่วมกับผู้ปกครอง และครู ซึ่งจะทำให้การหาสาเหตุของการไม่ไปโรงเรียนของเด็กมีความชัดเจนมากขึ้น อันจะนำไปสู่การดูแลให้เหมาะสมยิ่งขึ้น วิธีการบำบัดพฤติกรรมที่ใช้ร่วมกับการบำบัดทางความคิดและพฤติกรรมนั้นประกอบด้วยเทคนิคอื่น ๆ ด้วย เช่น การฝึกการผ่อนคลาย การลดการตอบสนองทางความรู้สึกอย่างเป็นระบบ การสัมผัสกับสภาพแวดล้อมของโรงเรียนอย่างช้า ๆ การฝึกทักษะทางสังคม และการจัดการเหตุฉุกเฉิน

อีกเทคนิคหนึ่งที่ใช้บ่อยคือ การบำบัดพฤติกรรมทางปัญญา (CBT) ซึ่งเป็นกลยุทธ์ที่มีโครงสร้างชัดเจน โดยนักบำบัดจะให้คำแนะนำเฉพาะสำหรับเด็กเพื่อให้เด็กได้มีโอกาสสัมผัสสภาพแวดล้อมในโรงเรียนและค่อย ๆ เพิ่มการสัมผัสดังกล่าวให้มากขึ้น ใน CBT เด็กที่มีภาวะไม่ยอมไปโรงเรียนจะได้รับการสนับสนุนให้เผชิญหน้ากับความกลัว และได้รับการสอนวิธีแก้ไขความคิดเชิงลบร่วมด้วย

นอกจากนี้การบำบัดเด็กที่มีภาวะไม่ยอมไปโรงเรียน มีความจำเป็นต้องพิจารณากรณีเฉพาะเพื่อให้การดูแลได้อย่างเหมาะสมต่อไปด้วย

1. 
   กรณีที่การไม่ยอมไปโรงเรียนเกิดจากความวิตกกังวลของตัวบุคคล คือ สาเหตุที่มาจากเด็ก การรักษาหลักจะเน้นการบำบัดเด็กเป็นส่วนใหญ่ เพื่อช่วยให้เด็กเรียนรู้ที่จะควบคุมความวิตกกังวลด้วยการฝึกการผ่อนคลาย การเพิ่มพูนความสามารถทางสังคม การบำบัดด้วยความรู้ความเข้าใจ และการสัมผัส


2. 
   กรณีที่เด็กไม่ยอมไปโรงเรียนจากสาเหตุที่เกี่ยวข้องกับบุคคลอื่น เช่น ไม่ยอมไปโรงเรียนเพื่อเรียกร้องความสนใจจากผู้ปกครอง จุดเน้นของการรักษา คือ การฝึกอบรมพ่อแม่ ผู้ปกครอง โดยพ่อแม่ ผู้ปกครองจะได้รับการฝึกหรือสอนให้กำหนดกิจวัตรสำหรับเด็ก รวมถึงการลงโทษและให้รางวัลอย่างเหมาะสม


3. 
   กรณีเด็กที่ปฏิเสธการเข้าโรงเรียนเพื่อให้ได้รับสิ่งของบางอย่างที่เด็กต้องการ การรักษามักใช้วิธีบำบัดแบบครอบครัว โดยใช้การทำสัญญากับครอบครัวและการฝึกอบรมทักษะการสื่อสารที่เหมาะสมกับบุคคลในครอบครัว

ดังนั้นสรุปได้ว่าภาวะไม่ยอมไปโรงเรียนถึงแม้จะยังไม่จัดเข้ากลุ่มโรคทางจิตเวชแต่ก็นับเป็นกลุ่มที่มีภาวะปัญหาทางสุขภาพจิต และมีความจำเป็นเร่งด่วนที่เด็กที่มีอาการเหล่านี้ควรได้รับการดูแลร่วมกันจากเครือข่ายที่เกี่ยวข้องทั้งในระดับครอบครัว หน่วยงานของด้านสุขภาพจิตที่เกี่ยวข้อง และบุคลากรในโรงเรียน รวมทั้งชุมชนเพื่อให้เด็กสามารถกลับเข้าสู่การดำเนินชีวิตในภาวะปกติได้ต่อไป

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental

          Disorders, 5th edn. Washington, DC: The Association.

Dube, S.R., & Orpinas, P. (2009). Understanding Excessive School Absenteeism as School Refusal

          Behavior". Children & Schools. 31(2): 87–95.

Egger, H.L, Costello, J.E., Angold, A. (2003). School Refusal and Psychiatric Disorders:

A Community Study. Journal of the American Academy of Child & Adolescent

Psychiatry. 42(7): 797–807. 

Fremont, W.P. (2003). Information from your family doctor: What to do when your child refuses

          to go to school. American Family Physician. 68(8): 1563–4.

Kearney, C.A., Albano, A.M. (2004). The Functional Profiles of School Refusal Behavior. 

Behavior Modification. 28(1): 147–161. 

Kearney, C.A. (2008). School absenteeism and school refusal behavior in youth: a contemporary

          review. Clinical Psychology: Science and Practice. 28(3), 451-­471.

Kearney, C.A., Turner, D., & Gauger, M. (2010). School Refusal Behavior. The Corsini Encyclopedia of

    Psychology, American Cancer Society, 3(4), 1–2.

Lingenfelter, N. Hartung, S. (2015). School Refusal Behavior. NASN School Nurse. 30(5): 269-73.

Maynard, B.R., Heyne, D., Brendel, K.E., Bulanda, J.J., Thompson, A.M., Pigott, T.D. (2015).

Treatment for School Refusal Among Children and Adolescents. 

Research on Social Work Practice. 28(1), 56–67.