ความสุขของเด็กปฐมวัย

   เด็กปฐมวัยเป็นช่วงที่มีการพัฒนาอย่างรวดเร็วจากประสบการณ์การเรียนรู้ต่างๆที่เด็กได้รับ ประสบการณ์เหล่านี้จะฝังอยู่ใน โครงสร้างพื้นฐานของสมองของเด็กซึ่งมีกระบวนการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะในช่วง 2-3 ขวบปีแรก เครือข่ายใยประสาทจะถูกสร้างขึ้น 700 เครือข่ายต่อวินาที

   ความสุขของเด็กปฐมวัยเชื่อมโยงกับพัฒนาการด้านต่างๆโดยเฉพาะพัฒนาการด้านอารมณ์ของเด็กซึ่งมีผลต่อความสามารถในการปรับตัวเมื่อเด็กเข้าเรียน การสร้างความสัมพันธ์ที่ดีกับบุคคลอื่นเมื่อเด็กเติบโตเป็นผู้ใหญ่ ได้แก่ การสร้าง ถนอมมิตรภาพ ความผูกพันใกล้ชิด การเป็นพ่อแม่ที่สามารถเลี้ยงดูลูกได้อย่างมีประสิทธิภาพ ความสามารถในการทำงานได้ดีและอดทนกับผู้อื่น และเป็นสมาชิกที่ก่อประโยขน์ให้กับชุมชนของตน

   การจัดประสบการณ์การเรียนรู้เพื่อส่งเสริมพัฒนาการด้านต่างๆ ในขณะที่เด็กปฐมวัยกำลังพัฒนา จึงมีความสำคัญในการทำให้เด็กมีความสุข สอดคล้องกับกระบวนการพัฒนาของสมองที่จะเป็นแบบให้และได้รับกลับคืนมา (serve and return) ของความสัมพันธ์ระหว่างเด็กกับพ่อแม่ ผู้เลี้ยงดู เริ่มตั้งแต่วัยทารกโดยเด็กจะส่งเสียงหรือแสดงออกทางสีหน้า ท่าทาง พ่อแม่ ผู้เลี้ยงดูก็จะอุ้ม กอด สัมผัส ส่งเสียงหรือแสดงท่าทางย้อนกลับ ให้นมเมื่อเด็กรู้สึกหิวหรือคอยดูแลเมื่อเด็กรู้สึกเปียกหรือไม่สบายตัว เมื่อเด็กโตขึ้นก็มีการจัดสิ่งแวดล้อมเพื่อเอื้อต่อการเรียนรู้ของเด็ก มีเวลาคุณภาพในการอ่านหนังสือ เล่านิทาน และเล่นกับเด็ก การตอบสนองเหล่านี้จะสร้างความผูกพันทางอารมณ์ระหว่างเด็กและผู้เลี้ยงดู ทำให้เด็กมีความเชื่อมั่นในตนเอง รู้สึกว่าตนเองมีคุณค่า รู้จักไว้วางใจผู้อื่น สามารถควบคุมอารมณ์ได้และสนใจเรียนรู้สิ่งแวดล้อมรอบตัวได้ดี ถ้าไม่มีการตอบสนองหรือมีแต่ไม่สม่ำเสมอหรือไม่เหมาะสม โครงสร้างสมองของเด็กก็จะไม่ได้รับการพัฒนาอย่างที่ควรจะเป็นและส่งผลต่ออารมณ์ พฤติกรรม พัฒนาการด้านสติปัญญาและการเรียนรู้ของเด็กต่อไป

ธรรมชาติ/การแสดงออกของความสุขในเด็กปฐมวัย

เด็กปฐมวัยที่มีความสุขจะแสดงออกถึงความพึงพอใจ อบอุ่นใจในสิ่งต่างๆที่เขาได้รับ มีใบหน้าที่ยิ้มแย้มแจ่มใส รู้สึกสนุกสนานร่าเริงกับกิจกรรมต่างๆที่เด็กได้ทำหรือมีส่วนร่วม นอกจากนี้เด็กจะรู้จักอารมณ์ของตนเองว่าเป็นอย่างไรและสามารถควบคุมอารมณ์ของตนเองได้ เข้าใจและเห็นอกเห็นใจผู้อื่น เป็นเด็กที่ยอมรับกฎเกณฑ์ กติกา จากการฝึกและเรียนรู้ในเรื่องระเบียบวินัย มีความมุ่งมั่น มานะ อดทนต่อการทำงาน ปรับตัวต่อปัญหาต่างๆได้ มองโลกในแง่ดีและกล้าแสดงออก

ข้อค้นพบที่น่าสนใจ/ความจริงของความสุขในวัยนั้นๆ /ความสุขกับฮอร์โมนที่เกี่ยวข้อง

เด็กปฐมวัยที่มีความสุขจากการเลี้ยงดูด้วยความรัก ความเอาใจใส่ ตอบสนองความต้องการของเด็กอย่างเหมาะสม สมองของเด็กจะมีการหลั่ง ฮอร์โมนที่สำคัญหลายตัว ได้แก่ oxytocin ซึ่งมีความเกี่ยวข้องกับความรักและความผูกพัน (bonding and attachment) ความจำเกี่ยวกับปฏิสัมพันธ์ที่ดีระหว่างเด็กกับพ่อแม่ ผู้เลี้ยงดู และฮอร์โมนนี้จะมีผลต่อการหลั่งสาร dopamine ซึ่งเกี่ยวข้องกับระบบสมองของความพอใจ (Brain rewarding system) ทำให้เด็กรู้สึกมีความสุข นอกจากนี้ oxytocin ยังช่วยลดความเครียดของเด็กด้วย

จากการศึกษาพบว่าความเครียดในระดับเล็กน้อย เด็กสามารถปรับตัวได้จะส่งผลต่อพัฒนาการในด้านบวก แต่ความเครียดที่รุนแรง ได้แก่ การที่เด็กถูกทำร้ายหรือถูกทอดทิ้ง พ่อแม่ติดสารเสพติดหรือแม่เป็นโรคซึมเศร้า เป็นต้น ร่างกายจะมีการหลั่งฮอร์โมน cortisol และสาร adrenaline จะทำให้เซลประสาทถูกทำลาย เครือข่ายใยประสาทเชื่อมต่อกันได้น้อย โครงสร้างของสมองที่กำลังพัฒนาโดยเฉพาะบริเวณ Prefrontal cortex และ hippocampus มีการเปลี่ยนแปลง การควบคุมการทำงานของสมองผิดปกติส่งผลให้เกิดภาวะบกพร่องในการเรียนรู้ ได้แก่ ทักษะด้านภาษา สติปัญญา สังคมและอารมณ์ และยังส่งผลต่อสมาธิความจำ การทำงานของสมองในส่วนการบริหารจัดการ (executive function) พฤติกรรมและมีภูมิต้านทานโรคต่ำด้วย

เด็กที่ต้องเผชิญกับความยากลำบากหรือปัจจัยเสี่ยงต่างๆในช่วงสามขวบปีแรกของชีวิตจะทำให้เด็กไม่มีความสุขและมีพัฒนาการบกพร่องได้ ถ้าเด็กพบกับปัจจัยเสี่ยงหลายอย่างก็จะยิ่งมีผลต่อพัฒนาการของเด็กมากขึ้น ปัจจัยเสี่ยงเหล่านั้น ได้แก่ ความยากจน ปัญหาสุขภาพจิตของผู้ดูแลเด็ก การทารุณกรรมเด็กหรือพ่อแม่เลี้ยงเดี่ยว เป็นต้น จากการศึกษาพบว่าเด็กที่ถูกทารุณกรรมและมีปัจจัยเสี่ยงอื่นๆเพิ่มอีก 6 ปัจจัย มีโอกาสร้อยละ 90-100 ที่จะมีพัฒนาการล่าช้าตั้งแต่หนึ่งด้านขึ้นไปในด้านสติปัญญา ภาษาหรืออารมณ์ นอกจากนี้ยังเพิ่มความเสี่ยงต่อการมีปัญหาสุขภาพในวัยผู้ใหญ่ ได้แก่ โรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง โรคอ้วน โรคหลอดเลือดสมอง โรคหัวใจและหลอดเลือดและโรคมะเร็งบางชนิดด้วย

การสร้างความสุขให้กับเด็กปฐมวัยนั้น นอกจากการให้เด็กได้นอนหลับพักผ่อนอย่างเพียงพอและ อบรมสั่งสอน ให้การดูแลที่เหมาะสมแล้วพ่อแม่ ผู้เลี้ยงดูยังสามารถทำได้โดย

1. ดูแลให้เด็กได้รับสารอาหารครบถ้วนและมีประโยชน์

2. สัมผัส กอดและพูดคุยกับเด็กด้วยความรักและความเอาใจใส่

3. จัดประสบการณ์ สิ่งแวดล้อมที่ส่งเสริมการเรียนรู้ เพื่อให้เด็กได้มีโอกาสเรียนรู้ในด้านต่างๆตามช่วงวัย โดยผ่านประสาทสัมผัสทั้งห้า เช่น การอ่านหนังสือ เล่านิทานกับเด็ก ทำกิจกรรมศิลปะ เล่นดนตรี เล่นกลางแจ้งหรือเล่นกีฬาเพื่อให้เด็กได้ออกกำลัง เคลื่อนไหวร่างกาย เป็นต้น

4. ลดหรือไม่สร้างความเครียดให้กับเด็ก เช่น การเลี้ยงดูอย่างเข้มงวด บังคับให้ทำในสิ่งที่เด็กไม่ชอบ ดุว่า ลงโทษอย่างรุนแรง ทำให้เด็กรู้สึกกลัว วิตกกังวล และไม่มีความสุข

ครอบครัวและเครือข่ายต่างๆในชุมชนมีบทบาทสำคัญในการสนับสนุนความสุขให้กับเด็กปฐมวัย โดยการจัดการเรียนรู้ให้เด็กมีความสุข มีปฏิสัมพันธ์ที่ดีกับเด็ก มองหาจุดแข็งของเด็ก สนับสนุนการพัฒนาของเด็กในด้านต่างๆ ดังตาราง